با واژه «سلام» تا چه میزان آشنایی دارید؟ تا به حال اندیشیده اید این کلام را چرا به زبان می آورید و چه معانی و مفاهیمی دارد؟... «ادامه مطلب»...
سی لام میم( Š-L-M) جذر سه حرفی در زبان‌های سامی (آفریقایی-آسیایی) است که به عنوان اسم در این زبان بکار می‌رود. معنی این سه حرف به معنای کامل، دست نخورده، و صلح است و کلمات ساخته‌شده با آن به معنای آرامش و سلامتی می‌باشند. این لغت از طریق عربی به فارسی و برخی زبان‌های دیگر نیز وارد شده‌است. واژه‌های شَلوم (Shalom) به (عبری: שלום) و شْلاماء (به سریانی: ܫܠܡܐ) از جمله واژه‌های نیاسامی است که با سلامتی، هم خانواده و هم معنی هستند.
سلام در پارسی برابر با درود، پرانام، نامْس، نامَس(سنسکریت: نَمَس)، تارَن(سنسکریت: تارَنَ)، نَتی (سنسکریت)، اِسواگ (سنسکریت: سْواگَمَ) عنوان شده است. حتی اصطلاح «الو» که فارسی زبانان در زمان پاسخ دادن به تلفن استفاده می کنند در روسی و فرانسوی به معنی سلام بود.
سلام در لغتنامه دهخدا به معنای صلح کردن و آشتی نمودن آرزوی اینکه سلامت و بی گزند باشید و در لغتنامه عمید به مفهوم تحیت، تهنیت، تندرستی، سلامت آمده است.
برخی سلام را به معنای تسلیم و سر فرود آوردن معنا کرده اند که این نادرسترین معنایی است که می شود از این کلمه داشت، چراکه سلام از نام‌های خداوند متعال است که نه تسلیم کسی می‌شود و نه سر فرود می‌آورد: «هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ»(الحشر، 23)
اوست خدایى که جز او معبودى نیست، مَلِک است (سلطان و فرمانرواى جهان هستى است)، قدوس است (منزه و پاک از هر عیب و نقص و شریک و فرزند است) "سلام" است (ذاتش سالم از عیب، صفاتش سالم از نقص و افعالش سالم از شر است) مؤمن است (توحیدگوى خود، مؤمن به حقیقت ذات و صفات خویش و ایمنىبخش از هر ظلم و بدى است) مهیمن است (امین، مسلط و فائق بر همه چیز، حافظ همه هستى و مراقب همه اشیاء است) عزیز است (بىمثل و نظیر، غالب شکستناپذیر، و بخشنده عزت است) جبّار است (داراى شأنى عظیم، جبرانکننده هر شکست و ضرر، اصلاح گر حال موجودات و صاحب اراده قاهره بر اشیاء است) متکبّر است (مستحق تعظیم و صاحب کبریاء و بزرگى باطنى و آشکار است)، منزه است خداوند از اینکه براى او شریک قرار مىدهند.
بنابراین:
الف - معنی سلام، یعنی "سلامتی"، و سلامتی یعنی بی عیب و بی‌گزند شدن، دور شدن از هر نقصی و برخورداری از عافیت.
ب – نام خداوند متعال، "سلام" است، چرا که هستی و کمال محض می‌باشد و هیچ نیستی، نقص، حد، نیاز و کاستی به او راه ندارد.
ج – "اسلام" را از آن جهت "اسلام" نامیدند که آموزه‌ها و برنامه‌هایش از جانب "خداوندِ سلام"، و برای رشد و کمال فرد و جامعه و دور شدن‌شان از عیب‌ها و نقص‌های می‌باشد.
د – "اسلام" به معنای "تسلیم"، از آن جهت "اسلام" نامیده شده است که دوری از عیب و نقص، فقط با ایمان در قلب سلیم، و تسلیم در برابر خداوندِ "سلام" محقق می‌گردد؛ نه با کفر، شرک، نفاق، تعلقات و محبت دنیا و متاع دنیا: «وَإِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَإِبْرَاهِیمَ؛ إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»(الصافات، 84) به درستى که ابراهیم یکى از پیروان اوست؛ آگاه باشید که با دلى سالم (وارسته از تعلقات و ناپاکی‌ها) به درگاه پروردگارش شتافت.
هنگامی که به کسی "سلام" گفته می‌شود، برای او به نام خدا، آرزوی سلامتی [جسم، روان، روح، دین، دنیا و آخرت] شده است که والاترین نمود برای خیر خواهی و محبت می‌باشد.
سلام در قرآن:
*خداوند به بندگان صالحش "سلام" می‌دهد؛ آیا العیاذ بالله مقابل آنها سر فرود آورده یا تسلیم شده است؟! یا برای آنان خیر، رشد، کمال و دوری از عیب‌ها و نواقص را اراده نموده است؟
«سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ / الصافات، 79» - «سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِیمَ / الصافات، 109» - «سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ / الصافات، 120» - «وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ / الصافات، 181» - «سَلَامٌ عَلَى إِلْ یَاسِینَ / الصافات، 130»
*خداوند علیم می‌فرماید که مؤمنین در بهشت، گفتگوی لغو و بیهوده ندارند، بلکه به یکدیگر "سلام" می‌گویند «إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا / الواقعة، 26»؛ خب این به چه معناست؟ یعنی مرتب مثل طوطی کلمه "سلام" را تکرار میکنند؟! هرگز چنین نیست؛ بلکه این سخن به معنای سخن حق و آنچه موجب رشد، کمال و بهجت است که به یکدیگر می‌گویند: «لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیهَا بُکْرَةً وَعَشِیًّا»(مریم، 62) در آنجا جز سلام و تحیت (از فرشتگان و از یکدیگر) هرگز کلامى لغو و باطل نمىشنوند و براى آنها در آنجا روزیشان بامداد و شبانگاه (مهیّا) است.
*از نام‌های بهشت، "دارالسلام" است، یعنی جایگاه کمال و دور بودن از عیب‌ها و نقص‌ها و خلاص شدن از تعلقات فانی و بالتبع تباهی و فنا؛ و خداوند رحمان و رحیم، بندگانش را به چنین مقام و جایگاهی دعوت می‌کند: «وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَ یَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ » (یونس، 25) و خدا [شما را] به سراى سلامت (بهشت سالم از فنا و زوال) فرا مىخواند، و هر که را بخواهد به راه راست هدایت مىکند. «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ؛ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِینَ»(الحجر/45و46) بى گمان پرهیزگاران در باغها و چشمه سارانند؛ به آنان گویند با سلامت و عافیت و آرامش در آنجا داخل شوید...
پس "سلام" در قرآن، نام خدا و بهترین دعای خیر می‌باشد که خیر خواهی صادقانه نیز قطعا نشانۀ محبت خالصانه می‌باشد.
سلام در روایات:
در روایات نیز سلام از سنت‌های رسول خدا(ص) و از مستحبات مؤکد شمرده شده است. در روایتی از پیامبر(ص) آمده است: «به کسی که بدون ادای سلام، لب به سخن گشود، جواب ندهید».(مَنْ بدأ بالکلامِ قَبْلَ السّلامِ فَلاتُجیبُوهُ/ کلینی، اصول کافی، ج۴، ص۴۵۹)
امام باقر(ع) می فرماید: به درستی که خدای عز و جل آشکار کردن سلام را دوست دارد.(کلینی، الکافی، ج۲، ص۶۴۵) فیض کاشانی در توضیح آشکار گفتن سلام می‌نویسد: منظور این است که به هر کس رسیدید سلام کنید و فرقی نمیکند او چطور فردی است و مقام و رتبه او چیست.(فیض کاشانی، الوافی، ج۵، ص۵۹۶)
امام صادق(ع) فرمودند: کوچک بر بزرگ سلام کند، و رهگذر بر نشسته، و گروه اندک بر گروه بسیار سلام کنند.( مصطفوی، ترجمه أصول الکافی، ج۴، ص۴۶۲) و آن که آغاز به سلام کند، به خدا و رسولش نزدیک‌تر است(مصطفوی، ترجمه أصول الکافی، ج۴، ص۴۶۰) و هر کس بگوید «السلام علیکم»، ده حسنه برای اوست و هر که بگوید «السلام علیکم و رحمة اللَّه» بیست حسنه و هر که بگوید «السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته» سی حسنه برای اوست.( مصطفوی، ترجمه اصول الکافی، ج۴، ص۴۶۱)
در آداب اسلامی پاسخ هر سلام و تحیتی نیز مناسب است کامل‌تر از آن یا دست‌کم مطابق با آن باشد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کلِّ شَیءٍ حَسیباً: هر گاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لا اقل) به همان‌گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد».(نساء/86)
هنگام سلام کردن فشردن دست غیر مسافر و در آغوش گرفتن مسافر نیز مستحب است.(وسائل الشیعة، ج ۱۲، ص۷۳)
همچنین "سلام" جزء پایانی نماز است که پس از تشهد آخر نماز خوانده می‌شود. سلام از واجبات غیر رکنی نماز است و در همه نمازها به جز نماز میت وجود دارد. سه سلام در آخر نماز خوانده می‌شود: «اَلسَّلامُ عَلَیک اَیهَا النَّبِی وَ رَحْمَةُ اللَّه وَبَرَکاتُهُ» سلام بر تو‌ای پیغمبر و رحمت و برکات خدا بر تو باد. «اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلی عِبادُ اللَّه الصّالِحینَ» سلام از خداوند عالم بر نمازگزاران و تمام بندگان خوب او. «اَلسَّلامُ عَلَیکمْ وَ رَحْمَةُ اللَّه وَ بَرَکاتُهُ» سلام و رحمت و برکات خداوند بر مؤمنین باد.
سلام در ادبیات کهن ایران زمین:
سلام در سنت ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و در اشعار و کتب ادبی شاعران این سرزمین به وفور مورد استفاده مثبت قرار گرفته است:
*مگر با درود و پیام و سلام / دو کشور شود زین سخن شادکام (فردوسی)
*سلام بر تو باد و رحمت و برکتهای ایزدی (تاریخ بیهقی)
*از سجودش بتشهد برد آنگه بسلام / زو سلامی و درودی ز تو بر جمع کرام (منوچهری)
*ور سلامت را نمیداد او علیک/ پیشت آید بی تکلف بسلام (دیوان ناصرخسرو)
*بسلامیت دردسر ندهیم/ زآنکه ترسنده از ملال توایم (خاقانی)
*چون سخن از خود بدر آمد تمام/ تا سخنش یافت قبول سلام (نظامی)
*یک سلامی نشنوی ای مرد دین/ که نگیرد آخرت آن آستین (مولوی)
*گر بلندت کسی دهد دشنام/ به که ساکن دهد جواب سلام (سعدی)
*زهی سعادت من کم تو آمدی بسلام/ خوش آمدی و علیک السلام والاکرام (سعدی)
*و بسلام کسی نرفتی و کس را نزدیک خود نگذاشتی (تاریخ سیستان)
*امثال :با مردم زمانه سلامی و والسلام - سلام از کوچک است - سلام از ماست - سلام بزرگ و کوچک ندارد – و...
درود:
"درود" را نیز چون معادل "سلام" در فارسی گرفته‌اند، به همان معنای سلام، تحیت، آرزوی رحمت الهی و دعای خیر معنا کرده‌اند؛ وگرنه معنای اصلی درود نه تنها هیچ ارتباطی با سلام و سلامتی و صلح و آرامش و خیخواهی ندارد، بلکه معنایی کاملا برعکس هم دارد!
در لغتنامه های متعددی از جمله دهخدا آمده است که "درود" در گذشته به معنای "تخته" بوده است، و از این جهت چوب تراش و کسی که تخته و چیزهای تراشیده از چوب میسازد را "درودگر" گویند. این واژه به معنای قطع کردن چوب و بریدن چوب هم به وفور مورد استفاده قرار گرفته است.
حتما بسیار شنیده اید که برخی از این عبارت استفاده می کنند که «سر تخته بشورندت»؛ بر اساس فرهنگ فارسی عمید و دیگر کتابهای لغت، یکی از مهمترین معانی تخته، تابوت و چیزی که مرده را در روی آن حمل کنند و جایی که مرده را روی آن غسل بدهند، می باشد.
در عبارات گوناگونی از این واژه متناسب با فضایی که به مردگان مربوط می باشد استفاده شده است، مانند:
تخته گور؛ پاره چوبهایی که بدان سقف گور را پوشند و سپس با خاک و سنگ محکم سازند.
تخته شور کردن؛ مرده شور کردن. نفرین کردن کسی را که بمیرد. یا گفتن به تخته بیفتی و مرده شورت ببرد. مرده شوی کردن.
تخته غسال؛ تخته مرده شورخانه
تخته تابوت؛ تخته مردگان . تخته مرده کشان
و...
همچنین، درود در لغتنامه های دهخدا و... به معنای درو کردن نیز آمده است. درودن، بریدن زراعت، بریدن غله و علف، درو کردن، درو، درودن، درویدن از دیگر معانی واژه درود است.
فردوسی در شاهنامه می گوید: اجل تیغ الماس آورده است / درود ترا داس پرورده است - زمینی که آباد هرگز نبود/ برو بر ندیدند کشت و درود – و...
و نظامی می سراید: چو دردانه باشد تمنای سود/ کدیور درآید به کشت و درود
و موارد بسیار دیگری که نشان از استفاده این لغت به معنای درو کردن در زبان این مرز و بوم دارد.
جمع بندی:
تمام اقوام جهان هنگامى که به هم میرسند براى اظهار محبت به یکدیگر نوعى تحیت دارند که گاهى جنبه لفظى دارد و گاهى به صورت عملى است که رمز تحیت مىباشد، در اسلام نیز سلام یکى از روشن ترین تحیتهاست که به معنای صلح و دوستی و آرامش و امنیت و خیرخواهی و ابراز محبت و تهنیت است.
جملات دعایی در همه جا از مسایل طبیعی و پدیده های عادی اجتماعی است. این جملات دعایی افزون بر کارکرد دعایی، همبستگی اجتماعی را افزایش می دهد و الفت و محبت را در میان مردمان و جامعه تقویت می کند و باعث می شود تا خوشی و خرمی در زندگی فزونی یابد.
در قرآن بیان شده است که یکی از نام های خداوند سلام است. سلام به معنای رهایی از هر نقص و عیب و بیماری و بلایی است. آیات متعددی وجود دارد که در آنها واژه سلام بکار رفته و معانی مختلفی از هر یک از این کاربرد های متعالی و ناب مد نظر بوده است. در روایات بسیاری نیز به ارزش سلام و آداب سلام کردن اشاره شده که خود حاکی از جایگاه والای این واژه مقدس است.
اگر واژه سلام با آن همه معانی بلند، زیبا، آرامبخش و الهی را با واژه های چون درود که به معنای تخته یا درو کردن است، بسنجیم؛ و بیطرفانه این تحیت اسلامى را که محتوى توجه به خدا و دعا براى سلامت افراد و اعلام صلح و امنیت است با تحیتهاى دیگرى که در میان اقوام مختلف معمول است مقایسه کنیم ارزش «سلام» براى ما روشنتر می‌گردد.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما باد
آمین
