چرا ما باید به خاطر اشتباه حضرت آدم(ع) در زمین مجازات شویم؟
چکیده:
انبیا از جمله حضرت آدم (ع) از هر گونه گناه و اشتباهی معصوم اند و آنچه از حضرت آدم (ع) سر زده است مخالفت با یک امر ارشادی بوده که به آن معصیت گفته نمی شود. اصولاً آمدن انسان و حضرت آدم (ع) در زمین تقدیر الهی و امری از پیش تعیین شده بود؛ یعنی خدا خواسته است که حضرت آدم (ع) را از این طریق وارد زمین گرداند. از طرف دیگر، زمینی شدن جایگاهی است برای آزمایش الهی نه مجازات انسان.
خداوند با فرستادن حضرت آدم (ع) و نسل او به زمین، خواست تا آنها را در مکانی که جایگاه کارهای خوب و بد (برخلاف بهشت که جایگاه اعمال صالح و خوب است) آزمایش کرده و وقتی که آنها توانستند در عین قدرت بر گناه و معصیت، کارهای نیک و صالح انجام دهند به آنها پاداش داده و حتی عده ای از آنان را مانند انبیا از فرشتگان مقرّبش نیز برتری دهد. پس باید زمینی شد تا بتوان آسمانی گشت.
تشریح بیشتر:
داستان خلقت، داستان جالب و آموزنده ای است که تقریباً در تمام کتب ادیان گذشته آمده است. تورات و انجیل این داستان آفرینش را به گونه ای طرح کرده اند که از نظر اسلام و روایات ائمه اطهار(ع) اشکالات متعددی دارد. در قرآن به زیباترین و متقن ترین شکل، داستان واقعی خلقت بیان شده است.
در این باره نکاتی قابل توجه است و می تواند در پاسخ به سؤال مفید باشد:
1. باید دانست که حضرت آدم (ع) از انبیای بزرگ الهی است و گناه و اشتباه از دامن انبیا دور است و آنها معصوم اند، پس اگر اتفاقی هم افتاده گناه نبوده است. شخصی از امام رضا (ع) پرسید آیا به نظر شما انبیا معصوم اند؟ فرمود: بله. پرسید: پس چرا خداوند فرموده: "حضرت آدم(ع) عصیان کرد"،[1] حضرت فرمود: وای بر تو از خدا بترس و نسبت کارهای زشت به انبیا مده .... خداوند حضرت آدم (ع) را به منظور این که حجت و خلیفهاش در زمین باشد خلق کرد، نه براى این که در بهشت بماند، و نافرمانى او در بهشت بوده، نه در زمین... .
علامه طباطبائی (ره) در ذیل این حدیث می فرماید: این که امام (ع) فرمود نافرمانى حضرت آدم (ع) در بهشت بوده، اشاره است به این که تکلیف نخوردن از درخت، تکلیف مولوى[2] نبوده، بلکه ارشادى بوده، چون در بهشت هنوز تکالیف دینى جعل نشده بود و موطن تکلیف دینى زندگى زمینى است که خدا براى حضرت آدم (ع) از پیش مقدر کرده بود، پس معصیت نامبرده معصیت امر ارشادى بوده نه مولوى... ؛[3] یعنی خداوند قصد داشت به آنها بفهماند گوش کردن حرف شیطان چه مشکلاتی برای انسان به وجود می آورد و در واقع استفاده حضرت آدم (ع) از درخت ممنوع عملی بود که سختی آن به خودش رسید؛ مانند این که پدری به فرزندش بگوید پا برهنه راه نرو چون ممکن است میخ پای تو را سوراخ کند. حضرت آدم (ع) و همسرش هم به نفس خود ظلم کردند و خود را از بهشت محروم ساختند، نه این که نافرمانى خدا را کرده و به اصطلاح گناهى مرتکب شده باشند. همچنین اگر این کار حضرت آدم (ع) گناه بود بعد از توبه اش باید به مقام اولش باز می گشت، چرا که توبه مقبول همه اثرات گناه را پاک می کند، ولی او دوباره به جایگاه اوّلش بازنگشت. پس نهی، نهی مولوی نبوده که مخالفت با آن گناه باشد، بلکه تنها ارشاد حضرت آدم (ع) و خیر خواهى او بوده است.[4]
بله، نه تنها خصوصیت زمین مادی تزاحم خواسته ها و احتمالاً به گناه افتادن است، بلکه خاصیت انسان که ترکیبی از عقل و شهوت است[5]، این است که می تواند گناه کند.
2. آمدن حضرت آدم (ع) به زمین، قضا و قدر الهی بود، چنین نیست که اگر از این درخت نمی خورد حضرت آدم (ع) و نسل او به زمین فرستاده نمی شدند. این مطلبی است که روایتی که از امام رضا (ع) نقل کردیم به آن تصریح دارد.[6]
مرحوم علامه طباطبائی (ره) می فرمایند: از سیاق آیات فهمیده می شود که انسان در آغاز برای این خلق شده است که در زمین زندگی کند و در زمین بمیرد و اگر خدای تعالی چند روزی او را در بهشت (نه آن بهشت جاودان) جای داد برای امتحان او بوده است.[7]
در روایتی از امام باقر (ع) آمده است که حضرت فرمود: "به خدا سوگند خدای تعالی حضرت آدم (ع) را برای دنیا خلق کرده بود".[8]
3. باید به این نکته توجه داشت که انسان به صرف آمدن به زمین و متولد شدن و زندگی کردن در آن، مجازات نمی شود، بلکه می تواند همچون اولیاء الله و انسان های صالح زندگی خود را الهی قرار دهد و اصولا آمدن به دنیا مجازات نیست. خداوند انسان را برتر از ملائکه قرارداد و آنها را خلیفه خود قرار داد. در مقابل اعتراض ملائک از انسان دفاع کرد و فرمود من چیزی می دانم که شما نمی دانید: "انی اعلم ما لا تعلمون".[9]
همه اینها به خاطر این است که انسان دارای عقل و شهوت است و مانند ملائک عقل محض نیست. چنین موجودی اگر گناه نکند از موجوداتی که هرگز امکان گناه ندارند بالاتر است و این برتری و کمال برای انسان به دست نمی آید، مگر با امتحان و سر دو راهی قرار گرفتن، سر دو راهی عقل و جهل و... . این امتحان الهی در مکانی می تواند شکل بگیرد که امکان آن باشد و این مکان جایی جز زمین نمی تواند باشد. پس به خاطر زمینی شدن مان باید از خدا ممنون باشیم، چرا که با شرکت در آزمایش های زمینی، میتوانیم آسمانی شویم.
پی نوشت:
[1] طه، 121.
[2] تکلیف مولوی؛ تکلیفی است که مخالفت با آن باعث استحقاق تنبیه و عقوبت و عذاب می شود، برخلاف تکلیف و امر ارشادی که مخالفت با آن استحقاق تنبیه و عقوبت و عذاب را به دنبال ندارد و صرفا ارشاد و راهنمایی به امری است .
[3] . طباطبائی، سید محمد حسین، ترجمّه تفسیر المیزان، ج 1، ص 219.
[4] . همان، ص 201.
[5] . حضرت علی (ع) می فرمایند: خداوند ملائکه را با عقل و بدون شهوت آفرید و حیوانات را با شهوت و بدون عقل آفرید، ولی انسان را با عقل و شهوت آفرید که اگر گوش به فرمان عقل کند، از ملائک بالاتر و اگر شهوت غلبه یابد از حیوانات پست تر می شود. (صدوق، علل الشرائع، ص 15، باب 6)
[6] . در روایت آمده است: نافرمانى او در بهشت بوده، نه در زمین، و تازه آن نافرمانى هم به مقتضاى تقدیر الاهى بود.
[7] . طباطبائی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج 1، ص 196.
[8] . همان، ج 1، ص 225.
[9] . بقره، 30.
آمین
