فرزند خوب، فرزند بد
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: «إِنَّ الْوَلَدَ الصَّالِحَ رَیْحَانَةٌ مِنْ رَیَاحِینِ الْجَنَّةِ» (الکافی، ج6، ص4؛ من لا یحضره الفقیه، ج5، ص155) «اَلْوَلَدُ اَلصَّالِحُ رَیْحَانَةٌ مِنَ اَللَّهِ قَسَمَهَا بَیْنَ عِبَادِهِ»(الکافی، ج6، ص2)؛ و عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ» (وسائل الشیعة، ج21، ص359) به فرموده پیامبر(ص)، فرزند خوب، گلی از گل های بهشت است؛ نعمت و رحمتی است که خداوند بین بندگانش تقسیم نموده؛ و به گفته امام صادق(ع)، فرزند شایسته، سعادتی است که قسمت و روزی پدر و مادر خوشبخت و کامروا شده است.
حضرت ابراهیم(ع) چنین دعایی دارد: «رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ»﴿صافات/۱۰۰﴾ خدایا به من فرزندانی از صالحان عنایت فرما؛ و حضرت زکریا(ع) درخواست داشتن چنین فرزندی از خدای متعال نموده است: «هُنالِک دَعا زَکرِیا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْک ذُرِّیةً طیبَةً انَّک سَمیعُ الدُّعاءِ»(آل‌عمران/38) زکریا خدای خویش را خواند و گفت: خدایا از سوی خودت فرزندی شایسته و پاک به من عطا کن که تو شنونده و اجابت کننده دعا هستی.
در نقطه مقابل، فرزند بد، نقمت و بلایی بزرگ به حساب می آید، چنانچه امام علی(ع) می فرماید: «أشَدُّ المَصائبِ سُوءُ الخَلَفِ»؛ بدترینِ مصیبت ها، فرزندِ نا خلف است.(غررالحکم، ح2963) و نیز فرموده اند: «وَلَدُ السُّوءِ یهْدِمُ الشَّرَفَ وَ یشینُ السَّلَفَ» فرزند بد، شرف انسان را نابود ساخته و مایه لکه دارشدن آبروی گذشتگان است.(مستدرک الوسائل، ج15، ص215)
فرزند ناصالح نه تنها خویشتن خویش را گم نموده و گوهر بندگی و انسانیت خود را از دست میدهد، بلکه گاهی ممکن است والدین صالح و شایسته را به انسانهایی ناصالح مبدل گرداند؛ امام علی(ع) درباره زبیر فرمود: «ما زال الزّبیر رجُلاً منّا أهلَ البیتِ حتّی نشأ ابنه المشئومُ عبدالله»؛ پیوسته زبیر مردی از ما اهل بیت بود تا اینکه فرزند شوم و ناخلف او عبدالله بزرگ شد و او را از ما جدا کرد.(نهجالبلاغه، قصارالحکم، شماره۴۵۳) حتی شومی فرزند ناشایست تا جایی است که ولیِّ خدا را به آن میدارد تا با سیطره و بصیرتی که نسبت به حقیقت عالم و انسانها دارد از ادامه حیات ولد نحسی جلوگیری نماید، آنجاکه حضرت خضر(ع) فرزندی را می‌کشد به دلیل آنکه در آینده با بزرگ شدنش، موجبات تباهی والدین صالح خود را فراهم نیاورد.(کهف، آیه۸۰)
بیگمان نتایج اعمال نیک و بد فرزندان در دنیا و آخرت به والدین بر می گردد و می تواند مسبب خوش‌نامی یا بدنامی پدر و مادر شده و بهشت یا جهنم اعمال را برایشان به ارمغان آورَد.
«الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ»(مریم/76 – کهف/46) اعمال صالحى هستند که نزد خدا محفوظ مىماند و باعث شکر و اجر عظیم از جانب پروردگار مىشود، اعمالی که انسان در دنیا انجام داده و در آخرت ثمره‌‌اش را می‌‌بیند. باقیات صالحات، هر فکر و ایده و گفتار و کردار صالح و شایستهاى است که اثرات و برکاتش حتی بعد از مرگ پدیدآورنده‌اش در اختیار افراد و جوامع قرار گرفته و به همین دلیل، پاداش‌هایی را بعد از مرگ برای فرد مرده به دنبال دارد. بر اساس روایات، مواردی چون حمد و ثنای الهی، نماز، حب اهل بیت، وقف، کتاب و نوشته های سودمند، اعمال عام المنفعه، فرزند صالحی که برای انسان استغفار کند و... به عنوان مصادیقی از این تعریف به شمار آمده‌اند.
آثار «ماتقدم» مربوط به نتایج و آثاری است که قبل از مرگ انسان، توسط اعمال وی بعنوان ثواب یا جزأ، برای وی در آخرت منظور می‌شود به نحوی که انسان پس از مرگ و رفتن به جهان دیگر بلافاصله آن آثار و نتایج را خواهد دید، اما آثار «ماتأخر» مربوط به آثار و نتایجی است که پس از مرگ انسان بتدریج تحقق می‌یابند؛ مثلاً فعل خیری که پس از رحلت او نیز باقی است و هر بار که افرادی پس از مرگ وی از آن استفاده کرده یا بهره می برند برای او ثواب جدیدی فرستاده می‌شود؛ و یا مثلاً قبل از مرگش، ظالمی را در رسیدن به قدرت کمک کرده است، هر بار که ظالم، ظلم جدیدی انجام میدهد، عذابی نیز برای آن میت منظور می‌شود.
این مفاهیم و اصطلاحات از آیات قرآنی اخذ شده است؛ در سوره انفطار، آیه 5 آمده است «عَلِمَت نَفس‌ٌ ما قَدَّمَت واَخَّرَت« و همچنین در سوره قیامت آیه 13 چنین آمده «یُنَبَّؤُا الاِنسـَن‌ُ یَومئذٍ بِما قَدَّم‌َ واَخَّر» در آن روز انسان به آنچه از پیش فرستاده و از پس فرستاده آگاه می‌شود.
وجود فرزند هم دقیقا همین آثار را برای پدرومادر خویش به دنبال دارد. چراکه دارای اثرهای مثبت و منفی ماتقدم و ماتأخر است که حتی تا پس از مرگ والدین ادامه خواهد داشت. بطور مثال اگر بر اثر تلاش و تربیت و حمایت پدرومادر، فرزندی به حقوق حقه خود دست یافته و به نیکویی، پرورش یابد، والدین به سبب هر قدم مفید و مثبتی که برای فرزند بر می دارند، پاداش ماتقدم دریافت می نمایند و تا زمانی که این فرزند زنده است و کار خیر انجام میدهد و عمل صالحی مرتکب می شود، ثوابی برای والدینش حتی پس از فوت ایشان، درج می‌گردد. و بالعکس چنانچه حقوق فرزند نادیده انگاشته شده و شکر این نعمت خداوندی بدرستی به جا نیاید و فرزند به راه ناثواب و خلاف شرع و رضایت پروردگار برود، به ازای هر گناهش برای والدین او مجازاتی در نظر گرفته شده و پس از مرگ نیز، تا زمانی که آن فرزند به انجام باطلی ادامه می دهد، پدر و مادر در مواخذه و بدنامی افعال ناشایست فرزند خویش، شریک‌اند.
از رسول خدا(ص) روایت شده است: «خَمْسَةٌ فی قُبُورِهِمْ وَ ثَوابُهُمْ یَجْری اِلی دیوانِهِمْ؛... وَ مَنْ خَلَّفَ اِبْناً صالِحاً» پنج نفر از دنیا رفته اند، ولی پرونده آنان بسته نشده، دائم به آنان ثواب می رسد؛ یکی از آنان کسی است که فرزند صالحی از او به جا مانده است.(بحار، ج104، ص97)
با توجه به تاثیر بسزای اعمال مثبت و منفی فرزند بر زندگی دنیوی و اخروی والدین، حساسیت توجه هرچه عمیق تر و بهتر به موضوع شناخت و رعایت حقوق فرزند، بسیار بیشتر می شود که می بایست به نحو روشن تر و حساب شده تری مورد توجه و برنامه ریزی عملی قرار گیرد.
◂◄ بازگشت به صفحه اصلی مطلب «حقوق فرزند»
