فــــرزند
«فَر»، به معنای شأن و شوکت و رفعت و شکوُه، و «زَند» به مفهوم عظیم، بزرگ و نیرومند است؛ فرزند یا رفعت عظیم و شأن و منزلت بزرگ، به پسر یا دختر هر مرد یا زنی گفته می شود که اولاد، بچه، پور، زاده، نسل و نورچشم وی به حساب می آید.
یکی از بزرگترین نعمت‌های الهی به انسان، فرزند است. خداوند در آیه ۱۸۹ سوره اعراف می‌فرماید که داشتن فرزند سالم از آرزوهاى هر زن و مرد است. از همین رو، در دعای خویش خواهان فرزند سالم می‌شوند و به خداوند وعده می‌دهند که اگر فرزندی سالم داشته باشند شکرگزار این نعمت خواهند بود. البته از همین آیه و آیه پس از آن به دست می‌آید که بسیاری از همین پدران و مادران، تخلف می‌کنند و بر خلاف وعده خویش، پس از آنکه خداوند فرزندی سالم به آنان می‌بخشد، ناسپاسی پیشه می‌کنند و شکرگزار نعمت فرزند خود نیستند! این آیات همچنین بیان می‌کند که نخستین موجودات انسانی یعنی آدم(ع) و حوا آرزوی داشتن فرزند را داشتند که خداوند این آرزوی آنان را نیز برآورده ساخت.
البته بسیاری از مردم و حتی پیامبران دارای فرزند نشدند و نمی‌شوند؛ از این رو برخی از آنان با توسل و تمسک به دعا به درگاه خداوند خواسته خویش را بیان کرده و خواهان فرزند می‌شوند. خداوند در آیات ۸۳ تا ۱۰۱ سوره صافات از دعا و خواسته و آرزوی حضرت ابراهیم(ع) در فرزند داشتن وی سخن گفته است. همین آرزو را حضرت زکریا(ع) داشت و به خداوند عرضه کرد که مرا تک و تنها و بی‌وارث قرار مده! «رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ»(انبیاء، آیه ۸۹) [دعایی که مداومت به گفتن آن برای فرزند دار شدن مجرب است]
پیامبر(ص) درباره نعمت فرزند می‌فرماید: إنَّ لِکُلِّ شَجَرَهٍ ثَمَرهً و ثَمَرَهُ القَلبِ الوَلَدُ؛ هر درختى میوهاى دارد و میوه دل، فرزند است.(میزان الحکمه، ح ۲۲۶۰۸) در حدیث دیگری از پیامبر اکرم(ص) آمده است: «اُطلُبُوا الْوَلَدَ وَالْتَمِسُوهُ فَإنَّهُ قُرَّةُ الْعَینِ وَرَیحَانَةُ الْقَلْبِ» فرزند بخواهید و آن را طلب کنید؛ چرا که مایة روشنی چشم و شادی قلب است»(مکارم الاخلاق، ج1، ص480) امام رضا(ع) می فرماید: «انَّ اللَّهَ اذا ارادَ بِعَبْدٍ خَیراً لَمْ یمُتْهُ حَتّی یرِیهُ الْخَلَفَ» وقتی خداوند بخواهد به بنده اش خیری برساند وی را نمی میراند تا فرزندانش را ببیند.(وسائل‌الشیعة، ج15، ص96) امام صادق(ع) نیز می فرماید، شخصی گفت من به داشتن فرزند، میلی نداشتم تا اینکه روزی در عرفه، جوانی را در کنار خود دیدم که دعا می کرد و می گریست و می گفت: خدایا، ای پروردگارم، پدر و مادرم را دریاب و بیامرز، وقتی این را شنیدم به داشتن فرزند رغبت نمودم.(وسائل‌الشیعة، ج15، ص95) همچنین، پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «الوَلدُ کَبِدُ المؤمِن إن ماتَ قَبْلَه صارَ شفیعاً، و إن ماتَ بَعدَه یَستغفرُ اللَّهَ له فیَغفِرُ لَه» فرزند، پاره جگر مؤمن است. اگر زودتر از والدین بمیرد، شفیع آنها شود و اگر دیرتر بمیرد، براى آنها طلب آمرزش کند و خدا ایشان را به واسطه دعای فرزند بیامرزد.(مستدرک الوسائل، ج15، ص112، ح17688)
از نظر آموزه‌های قرآنی، فرزند، دارائیِ مهم و اساسی هر فرد به حساب آمده، و زینت و زیبایی حیات انسان به شمار می رود(کهف/46) که تأمین روزی وی بر عهدۀ خداوندِ روزی‌رسانِ متوکلانِ تلاشگر است(الإسراء/31) و پسر و دختر بودن آن هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند. خداوند در آیات ۸ تا ۴۱ سوره تکویر رفتار زشت اعراب جاهلی را در خصوص زنده به گور کردن دختران مورد سرزنش قرارمی دهد و حتی در آیات ۸۵و۵۹ سوره نحل به دفاع از شخصیت و حقوق دختران پرداخته و به شدت کسانی که از شنیدن دختردار شدن خویش، چهره شان را کبود و دگرگون می‌سازند، سرزنش می‌کند که این چگونه رفتار زشت و زننده ای است که در پیش می‌گیرند، دختران همانند پسران هستند و از نظر خداوند تفاوتی در میان دختر و پسر نیست.
در حالات امام سجاد(ع) نقل شده است که آن حضرت هنگامی که مژده تولد فرزند به وی می دادند، از پسر و دختر بودن بچه سؤال نمی نمود و تنها می پرسید: آیا سالم است؟ و اگر جواب مثبت می شنید، می فرمود: الْحَمْدُللَّهِ الَّذی لَمْ یخْلُقْ مِنّی خَلْقاً مُشَوَّهاً؛ سپاس خداوند را که از من فرزندی معیوب خلق نفرمود.(وسائل الشیعة، ج15، ص143)
یکی از مهم‌ترین سنت‌های الهی، سنت امتحان و ابتلاست(عنکبوت، آیه ۲و۳؛ آل‌عمران، آیه۱۴) که این امتحان با دو چیز خیلی سخت‌تر است؛ یکی با اموال و دیگری با فرزند.(اسراء، آیه۶؛ مومنون، آیه۵۵؛ شعراء، آیه۱۳۳) خداوند نسبت به آزمایش از طریق فرزند هشدار می‌دهد.(انفال، آیه ۲۸؛ تغابن، آیات ۱۴ و ۱۵) این آزمایش‌ها از راه‌های مختلفی انجام می‌گیرد که از جمله آنها بیماری، مرگ، دور افتادن، و... فرزندان یعنی میوه دل آنهاست.(بقره، آیه ۱۵۵) که گاه موجب بیداری بیشتر و اصلاح و رشد و کمال افراد شده و گاه بر عصیان و دوری ایشان از حق و حقیقت می افزاید. (ر.ک: داستانهای نوح و پسرش، ابراهیم و اسماعیل، یعقوب و یوسف، موسی و مادرش، و...)
نبی اکرم(ص) فرمود:«لا یَزالُ البَلاءُ فی المؤمنِ و المؤمنةِ فی جَسَدِهِ و مالِهِ و ولدِهِ حَتّى یَلقَى اللّه و ما علَیهِ مِن خطیئةٍ» زن و مـرد مؤمن پـیوسته در جان و مال و فرزندشان گرفتار بلا مى شوند تا آنکه بدون گناه، خدا را دیدار کنند.(بحار/67 / 236 / 54)؛ امیرالمومنین امام علی(ع) می فرمایند: «فِی الْمَرَضِ یُصِیبُ الصَّبِیَّ فَقَالَ کَفَّارَةٌ لِوَالِدَیْه» مریضی فرزند، کفاره گناهان والدین است.(کافی، ج6، ص52)؛ طبق روایتى از امام سجاد(ع)، یعقوب(ع) هر روز گوسفندی ذبح می کرد و قسمتی از آن را به مستحقان می داد و قسمتى را خود و فرزندانش مى خوردند. اما یک شب جمعه آنها سخن مستمند غریبی را باور نکرده و به او کمک نکردند. همان شب، یوسف آن خواب معروف را دید و پس از آن یعقوب(ع) به خاطر بى خبر ماندن از درد دل یک سائل و «تَرکِ اوُلی» نمودن، به دورافتادن و فراق یوسف(ع) مبتلا شد.(تفسیر برهان، ج2، ص243 / نور الثقلین، ج2، ص411 / بحار الانوار، ج12، ص271و272، ح48) وقتی حضرت یعقوب(ع) که پیامبر خداست، به خاطر تَرک یک عمل پسندیده تر، متحمل آن همه درد و رنج میشود، باید فکر کرد، جامعه اى که در آن بی توجهی و بی خبری از حال و حقوق یکدیگر موج بزند، فرادَستانی که نسبت به احوال فرودَستان، بی اعتنا هستند، والدینی که در خصوص وظایف و تکالیف خود در برابر فرزندان کوتاهی می نمایند، و... چگونه ممکن است مشمول خشم و غضب پروردگار نشوند و خداوند آنها را در دنیا و آخرت مجازات نکند؟
◂◄ بازگشت به صفحه اصلی مطلب «حقوق فرزند»
