آیا در همه امور باید از مراجع تقلید، پیروی کرد؟
بر اساس حکم عقل، قرآن و روایات و ضمنا نظر خود مراجع محترم تقلید، نباید در اموری غیر از احکام عبادی، تقلید نمود و باید خود شخص برای دریافت حقیقت در زمینه های گوناگون اعتقادی مطالعه و تحقیق کرده و از استدلالات قابل اعتنا بهره گیرد.
هر فرد نیز به اندازه وسع و تلاش خود، به نتایجی دست خواهد یافت که در پیشگاه الهی مأجور و مقبول است.
به طور مثال در رساله آیت الله مکارم آمده است:
«هیچ مسلمانى نمى تواند در اصول دین تقلید نماید، بلکه باید آنها را از روى دلیل ـ به فراخور حال خویش ـ بداند ولى در فروع دین یعنى احکام و دستورات عملى، اگر مجتهد باشد (یعنى بتواند احکام الهى را از روى دلیل به دست آورد) به عقیده خود عمل مى کند و اگر مجتهد نباشد باید از مجتهدى تقلید کند، همان گونه که مردم در تمام امورى که تخصّص و اطّلاع ندارند، به اهل اطّلاع مراجعه مى کنند و از آنها پیروى مى نمایند. و نیز مى تواند عمل به احتیاط کند.»
و یا در رساله آیت الله سیستانی قید شده است:
«شخص مسلمان باید اعتقادش به اصول دین از روی آگاهی و شناخت باشد و نباید در اصول دین تقلید نماید، به عبارت دیگر، وی نمیتواند گفته کسی که عالم به اصول دین است را تنها به این دلیل که او گفته، قبول کند. و امّا در احکام دین - در غیر مسائل ضروری و قطعی دین - باید شخص، یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل بدست آورد، یا از مجتهد تقلید کند و یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است.»
بر اساس این دیدگاه، حتی در احکام عبادی نیز، اگر خود شخص بتواند با استدلالات قرآنی و روایی، به حکمی برسد، باید به آن عمل کند، چه رسد به امور غیر عبادی...
بنابراین، صرف آنچه مراجع تقلید در امور عبادی و غیر عبادی طرح می نمایند، نه از دیدگاه خودشان و نه از دیدگاه قرآن و روایت، نظر مطلق خداوند عالم نیست. بلکه مجتهد، با در نظر گرفتن اصولی به نتایجی میرسد و اعلام می نماید و هیچگاه هیچ مرجع و مجتهدی نگفته و نمیتواند بگوید که صرفا اوست که همه چیز را می فهمد و یا در همه چیز نظر و فتوای اوست که برابر با حکم و نظر الهیست.
پس هر فرد عادی باید در امور عبادی و احکام عمومی دینی اش در صورت عدم تخصص، از کسی تقلید کند و یا جانب احتیاط را در بین آرای متخصصین این امر، رعایت نماید.
اما در امور گوناگونی که مربوط به احکام عبادی نمی شوند، نباید از هیچ کس تقلید نماید، بلکه باید راه تحقیق و جستجو و کنکاش حقیقت را در پیش گیرد تا به جواب سوالها و مطالب خویش، با توجه به استدلالات قانع کننده، دست پیدا کند.
پاسخهایی هم که در جستجوهای عقیدتی اش بطور صادقانه و بدور از منفعت طلبی و نفسانیت، برایش حاصل می شود، الزاما نباید با نظر همه مراجع تقلید انطباق داشته باشد؛ چرا که این بزرگواران نیز با تحقیق و تفحص در منابع گوناگون و با توجه به تعدد منابع و قرائتها، به نتایج گوناگونی در امور احکام عبادی می رسند و این موضوع، یک مساله کاملا طبیعی و منطقی است. حال این مساله که در امور غیر عبادی، از گستردگی بسیار بیشتری برخوردار است، قطعا با آرا و نتایج بسیار متفاوت و گوناگون تری همراه خواهد بود.
مهم این است که آدمی به وسع و توان خویش، تلاشش را کرده باشد و با مطالعه و تحقیق و استفاده از آرای گوناگون اهل نظر، از بهترین گفته ها، نتیجه ها و استدلالات پیروی و تبعیت نماید.
الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿زمر/۱۸﴾ به سخن گوش فرامى دهند و بهترین آن را پیروى مى کنند اینانند که خدایشان راه نموده و اینانند همان خردمندان
آذری
